Tijdens het maken van een theaterstuk over een groep mensen stuitte ik op een quote van de Vlaamse schrijver Pieter van Aken.

"Er is niets dat zo onkennelijk van zichzelf vervreemdt als een mens die in een groep belandt."

Een interessante gedachte, omdat naar mijn mening een mens een groepsdier is. En toch kan ik de uitspraak goed volgen. Ik gedraag me thuis in mijn eentje anders dan wanneer ik mensen om mij heen heb. En dan is er ook nog onderscheid tussen mensen die ik goed ken en een groep waar ik nog niemand ken.

Ik moest er ook aan denken door het werk wat ik heb gedaan voor ik als trainingsactrice ging werken. Ik werkte in de zorg, in een tehuis voor mensen met een verstandelijke beperking. Een huis waarin mensen min of meer gedwongen in groepen woonden. Omdat er destijds geen alternatief was. Ik herinner mij woonkamers, slaapzalen en eigenlijk nergens iets waar je even echt prive kon zijn, behalve het toilet (en zelfs dat niet altijd, als je daartoe niet in staat was). Hoe is dat? Wie ben jij als je altijd met niet door jou gekozen mensen samenleeft? Hoe zit het je eigen(gereid)heid, je autonomie? Kende ik de clienten? Of kende ik wat ze lieten zien in relatie tot de hele groep? 

Jaren later gaf ik leiding aan een woonvoorziening voor individueel wonen. Geen groep meer, wel de gelegenheid tot samenkomen, met altijd de keus om dat wel of niet te doen. Ik heb zich bijzondere processen zien afspelen, mensen maakten een grote ontwikkeling door en werden steeds autonomer *en de begeleiding steeds dienstbaarder! De groepsruimtes verloren al heel snel hun betekenis. Wat vond ik dat mooi!

In de tijd dat ik nog in de zorg werkte hadden wij eens een zolderbrand in de groepswoning. Iedereen werd tijdelijk elders in een hotel ondergebracht. Terugkijkend heeft dat ook heel veel teweeggebracht in groepsprocessen. Niet alleen bij de clienten, ook bij ons als medewerkers. Je wordt in een andere situatie gebracht, alle voorwaarden zijn gewijzigd, dus alles moet herzien worden.  Het is als elk veranderingsproces: alles gaat op de schop en (opnieuw) onder de loep.  Dezelfde mensen, totaal andere omstandigheden en dat vervreemd iedereen van zichzelf binnen die groep.

In een groep lijken mensen zich per definitie anders te gaan gedragen. Niet voor niets worden termen als groepsgedrag en kuddegedrag vaak gebruikt als tegenhanger van het individuele gedrag. Er is onderzocht dat mensen die in de groep tot agressie komen dat niet zouden hebben gedaan als ze alleen waren geweest. De groep sterkt en vergroot. In 2014 schreef Ivan Wolffers, Emeritus hoogleraar Gezondheidszorg: "Groepsgedrag blokkeert zelfstandig denken". Hij refereert aan een onderzoek dat in 2014 uitkwam en dat laat zien dat de hersenen van mensen die in een groep zitten anders werken dan wanneer ze buiten de groep zijn/individueel dingen doen. Interessant, vind ik. Voor wie wil lezen wat Ivan Wolffers schreef: joop.bnnvara

De mens is een groepsdier. We hebben de ander nodig om ons aan te spiegelen, om te leren over onszelf in relatie tot anderen, om ons veilig te voelen en te kunnen verschuilen. En misschien is het vooral het besef, dat er verschil is in ons gedrag, en dat dat een normaal verschijnsel is, waardoor we meer begrip kunnen opbrengen voor wat kan worden gezien als 'vreemd gedrag'. 

Als ik in trainingen werk ik ook vaak met groepen, mensen vanuit eenzelfde of verschillende bedrijven die bij elkaar komen om iets te leren. Samen vormen ze dan de groep. Dat is nog altijd niet meteen een groep waar ze voor gekozen hebben. De inhoud van de training wel, maar wie daar aan meedoen staat daar los van. Ook wanneer een al langer samenwerkend team besluit aan een training mee te doen, worden ze een ander soort groep dan ze op de werkvloer waren. In de groep, en dan specifiek tijdens een training, wordt op een andere manier op je gelet, zit alles 'dichter op de huid'. Waar je je op de werkvloer soms juist door de groep kunt verschuilen, legt eenzelfde groep in andere omstandigheden soms kwetsbaarheden bloot. Die kwetsbaarheid, daar wil ik in mijn werk mij altijd bewust van zijn. Want zoals Ivan schrijft: "Onderzoek laat zien dat de hersenen van mensen die in een groep zitten ook daadwerkelijk anders gaan werken. Het centrum waar mensen over zichzelf nadenken – de prefrontale hersenschors – wordt onderdrukt." En dan wil ik toch dat ze 'doen zoals ze altijd doen', zodat ze kunnen 'oefenen hoe ze het in het echt zouden doen'? Ik ben blij dat ik weet dat daar wel in genuanceerd mag worden. 

Dat vind ik mateloos interessant. 

Mooi vak toch?